انسان‌ها وقتی زیبایی و بزرگی را می‌بینند، در برابرش تعظیم کرده و آن را می‏ ستایند؛ حتی دیدن شیئی عظیم،‌ آن‏ها را به کرنش وا می‌دارد.

رکوع و سجده دو رکن از ارکان نماز است. ‌خداوند، خالقِ بزرگی‌ها و زیبایی‌هاست. پس از آن که در دلمان خدا را قصد کردیم و خدا را به بزرگی یاد کردیم (الله اکبر)‌ و اولین سورۀ کتابش را خواندیم (سورۀ حمد) و نیز سورۀ‌ انتخابی را خواندیم، حال به رکوع می‌رویم. در شریعت اسلام، رکوع و سجده برای غیرخدا (پادشاهان،‌ بزرگان و...) حرام است. ‌بعضی برای ادعای احترام، تا رکوع خم می‌شوند؛ این کار، حرام است، چون دیگران مانند خودمان هستند؛ هر چه بزرگی و زیباییست، مخصوصِ خداست.

جوانی به‏نام «دحیۀ کلبی» نامۀ ‌پیامبر (صلی الله و علیه و آله)  را به کاخ امپراتور روم رساند. با آمدن امپراتور، همه در مقابل شاه تعظیم کرده و به سجده افتادند، اما دحیۀ کلبی ایستاد و در مقابل پادشاه خم نشد. از او پرسیدند: چرا تو به سجده نمی‌افتی؟!‌ گفت: من خداپرست و یکتاپرست هستم؛ فقط در پیشگاه خالق رکوع می‌کنم و به سجده می‌افتم.

قرآن کریم، نشانه‌های رهروانِ راه پیامبر (صلی الله و علیه و آله)  را اینگونه بیان می‌کند: ﴿مُحَمَّدٌ رَسُولُ‏اللَّهِ وَ الَّذينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَماءُ بَيْنَهُمْ تَراهُمْ رُكَّعاً سُجَّداً﴾؛ یکی از نشانه‌های همراهان پیامبر (صلی الله و علیه و آله)  این است بسیار رکوع و سجده می‌کنند و‌ در برابر خالق، کُرنش عجیبی دارند. قرآن کریم وقتی رزمندگان اسلام را توصیف می‌کند، دو ویژگی مهم آن‏ها را رکوع و سجودِ بسیار معرفی می‏کند.

نقل شده: امام صادق (علیه السلام)  ذکر رکوع و سجده را بیش از سی بار تکرار می‌فرمود. امام سجاد (علیه السلام)  نیز ذکر سجده را گاهی پانصد بار تکرار می‌کردند و اشک می‌ریختند. وقتی آیۀ: ﴿فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيمِ﴾؛ نام پروردگار بزرگت را تسبیح کن، نازل شد، پیغمبر (صلی الله و علیه و آله)  دستور دادند مسلمان‌ها در رکوع این ذکر را بگویند: سبحان ربی العظيم و بحمده؛ پروردگارم را همراه با ستایش او تسبیح می‌گویم. یکی از اوصاف فرشتگان نیز این است که رکوع و سجود فراوانی دارند. سجده، اوج تذلل و خاکساریِ انسان است.

شخصی از امیرالمؤمنین (علیه السلام)  پرسید: فلسفۀ دو سجده چیست؟ فرمود: معنایش این است که ما از خاک آفریده شده‌ایم، به سمت خاک می‌رویم،‌ مجدداً از خاک زنده می‌شویم و‌ باز از خاک برمی‌خیزیم. در واقع، ما در هر نماز چند بار فرایند آغاز تا انجامِ کار خودمان را مرور می‌کنیم. در بین امامان (علیهم السلام)  امام سجاد (علیه السلام)  بسیار برای خداوند سجده می‏کردند؛ از این رو، به «سجّاد» یعنی بسیار سجده‏ کننده ملقب شدند. قرآن می‌فرماید: ﴿وَ لِلّهِ یَسْجُدُ مَن فِی السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ﴾؛ همه، خداوند را سجده می‌کنند؛ یعنی همۀ هستی در مقابل خدا و خالقشان کرنش می‌کنند. مثل این که بگوییم این نقاشی دارد، نقاش خودش را ستایش می‌کند. به هر کجای هستی نگاه کنی، همه تسبیح‏ گویند.‌ حالا نوبت به ما که رسیده، می‌پرسیم: آقا نماز می‌خوانی؟ می‌گوید: فلسفۀ نماز چیست؟ زورش می‌آید پیشانی‏ اش را بر مُهر بگذارد و خدا را سجده کند! جلوی هر کس و ناکسی خم می‌شود و به خدا که می‌رسد، سرکشی می‌کند

خداوند به همۀ فرشتگان و نیز به شیطانی که شش هزار سال سابقۀ عبادت داشت و نزد فرشتگان بود،‌ فرمود:‌ سجده کنید به آدم! همۀ فرشته‌ها سجده کردند، مگر ابلیس. ابلیس بعداً در جایی گفت: رازِ بدبخت شدن من همین بود که به خاطر غرور و تکبر حاضر نشدم سجده کنم. این آدم‌ها چرا این‏گونه هستند؟ به محض این‏که مقداری قوی می‏شوند یا ثروتمند می‏شوند یا موقعیت اجتماعی پیدا می‌کنند و یا نام و آوازه‌ای پیدا می‌کنند، دیگران را ذره پنداشته و خودشان را بزرگ می‌بینند؛ حتی نماز و دین‏داری را بی‌کلاسی می‏ پندارند.

حضرت زهرا (علیها سلام) ‌ دربارۀ فلسفۀ‌ نماز فرمود: «فَرض اللّه الايمان تطهيراً مِنَ الشِرك وَالصَلوةَ تَنزيهاً عَنِ الكِبر»؛ (خداوند ایمان را برای پاکیِ از شرک و نماز را برای پاک کردن انسان از تکبر، واجب کرده است). سجده، نشانۀ عبودیت انسان است و به‏ همین دلیل برای غیرخدا، حرام است.

خداوند متعال در قران کریم می‏فرماید: ﴿أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ يَسْجُدُ لَهُ مَن فِی السَّمَاوَاتِ وَمَن فِي الْأَرْضِ﴾. تعبیر «أَلَمْ تَرَی» 31 بار در قرآن آمده است؟ یعنی «آیا ندیدی؟» آیا خورشید، ماه، ستاره، کوه، درخت، ستاره،‌ پرنده و... را ندیدی که برای خدا سجده می‌کنند؟! آیا نمی‌خواهی سجده کنی؟

دربارۀ سجده‌های پیامبر، امیرالمؤمنین و سایر ائمه (علیهم السلام) ، روایات بسیاری به‏ دست ما رسیده است؛ برای مثال، زندانبانِ امام کاظم (علیه السلام)  می‌گوید: ایشان نماز عشا را که می‌خواند، تا اذان صبح، در حال سجده بود.

مطابق روایت، یکی از رازهایی که خداوند متعال، حضرت ابراهیم (علیه السلام)  را برای خلیل ‏اللهی انتخاب فرمود، سجده‌های طولانی او بود.‌3 سلمان فارسی می‌گوید: اگر سجده نبود، من آرزوی مرگ می‌کردم. حضرت موسی (علیه السلام)  بعد از هر نماز، ابتدا سمت راست و سپس سمت چپ صورت را آن‏قدر به خاک می‌ گذاشت، تا ثابت کند بندۀ ‌و عبد خداست.

شخصی می‌گوید: امام صادق (علیه السلام)  را دیدم که در حال سجده پانصد بار «سبحان الله» را تکرار فرمود. در قرآن آمده: ﴿سِيمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِم مِّنْ أَثَرِ السُّجُودِ﴾؛اثر سجده باید در پیشانی مؤمنان پیدا و آشکار باشد. در روایات آمده: سجده، کمر شیطان را شکسته و انسان را بهشتی می‏کند.8

شخصی خدمت پیامبر اکرم (صلی الله و علیه و آله)  رسید و گفت: من گناهان بسیاری مرتکب شده‏ام و خدمات کمی انجام دادم. پیامبر اکرم (صلی الله و علیه و آله)  به او فرمود: سجده‌ های خود را بیشتر کن، زیرا با سجده، گناهان مثل برگ درختان می‌ریزند.

گروهی خدمت پیغمبر اکرم (صلی الله و علیه و آله)  رسیدند و ضمانت بهشت رفتن خود را از ایشان درخواست کردند. پیغمبر (صلی الله و علیه و آله)  به آنان فرمود: به شرط آن‏که با سجده‌های طولانی مرا کمک کنید.10

پیامبر گرامی اسلام (صلی الله و علیه و آله)  هم‏چنین در جمعۀ آخر ماه شعبان خطبه‌ای خواندند. یکی از فرازهای این خطبه این است: سجده‌ها و رکوع‌هایتان را طولانی کنید.

پیامبر (صلی الله و علیه و آله)  به یکی از یارانش فرمود: اگر می‌خواهی در روز قیامت، خداوند تو را با من محشور کند، سجده‏ات را در پیشگاه خدا طولانی کن.

من لایحضره الفقیه،ج1،ص 268.

دربارۀ سجده بر تربت اباعبدالله (علیه السلام)  روایات بسیاری به‏ دست ما رسیده است. سجده بر تربت ابی‏ عبدالله (علیه السلام)  یادآور حماسه‌های کربلاست و انسان را با فرهنگ جهاد و شهادت آشنا می‌کند. امام صادق (علیه السلام)  فرمودند: من جز بر قبر امام حسین سجده نمی‌کنم.13 ایشان در جایی دیگر فرمودند: سجده بر خاک حسین نورانیتی دارد که پرده‌ها و موانع را پاره می‌کند.